Het ontgaat inmiddels niemand meer dat de wereld voor zeer grote uitdagingen staat. Maar wat ons nog steeds wel lijkt te ontgaan is de noodzaak voor het hebben van gedegen zelfkennis om deze uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. Zelfkennis is nog nooit zo belangrijk geweest. Niet alleen omdat het onze mentale veerkracht ten goede zal komen, maar omdat samenwerking de enige weg uit de ellende is. We zullen op het diepste niveau van ons bestaan moeten leren samenwerken en daar is zelfkennis voor nodig. Niet in de zin van wat onze interesses, hobby’s, cognitieve vaardigheden en al dat soort zaken zijn, maar fundamentele zelfkennis — de mate waarin we vertrouwd zijn met onszelf en de natuurlijke werking van onze geest. Over deze zelfkennis beschikken we onvoldoende.
introspectie leidt tot mildheid
We hebben meer inzicht nodig in wat er zich van binnen afspeelt. Introspectie helpt om sensitiever en bewuster te worden van de wirwar van subtiele gevoelens en gedachten die van binnen ronddolen. Daarmee komt ook de houding die we naar onszelf en naar de wereld aannemen langzaamaan een klein beetje beter in beeld. Want het eerste dat je leert, als je de aandacht naar binnen keert en begint te observeren wat zich daar afspeelt, is hoe weinig je weet over jezelf. Het wordt dan opeens duidelijk dat er zoiets als een innerlijke dynamiek is, die al die tijd vrij spel heeft gehad. Er worden dingen van jezelf zichtbaar, waarvan je voorheen geen weet had. Pas dan blijkt hoe onvoldoende vertrouwd we zijn met onszelf en met wat ons diep van binnen raakt en doet bewegen. Hoe meer we beseffen hoe weinig we van onszelf weten en begrijpen, hoe bescheidener en milder we naar onszelf en naar onze omgeving zullen zijn.
Samenwerking is “the only way out” En zelfkennis is “the only way in”
Alleen door samen te werken kunnen we het tij keren. Er valt niets te veranderen in deze wereld als je jezelf niet begrijpt. En er verandert niets ten goede als je denkt dat anderen je in de weg staan. Gebrek aan zelfkennis kan heel makkelijk leiden tot onverdraagzaamheid, hardheid, veroordeling en haat. Polarisatie is het directe gevolg van ons gebrek aan zelfkennis. Want door gebrek aan zelfkennis overschatten we ons eigen gelijk en onderschatten we de betekenis van de ander. We doen daarmee onszelf en de wereld onrecht aan. Het schaadt zowel ons leervermogen als onze eigen menselijkheid. Dat kunnen we ons niet permitteren. Daarvoor zijn de crises te groot. Samenwerking is the only way out. En zelfkennis is the only way in.
Met zelfkennis zijn we in staat kundiger en humaner te reageren op wat zich maatschappelijk aandient. We hebben kalmte, bescheidenheid, wijsheid en compassie nodig en niet de paniek van het hebben van het grootste gelijk, dogma, veroordeling en uitsluiting.
